De eenzijdige rechtshandeling

WOORD VOORAF V

Hoofdstuk 1 Inleiding 1
1.1 Onderwerp en onderzoeksvraag 1
1.1.1 Inleiding 1
1.1.2 Onderzoeksvraag 1
1.2 Doel 3
1.3 Methoden 3
1.4 Plan van behandeling 5

DEEL I 7

Hoofdstuk 2 Verkenning 9
2.1 Inleiding 9
2.2 Afbakening 9
2.2.1 De eenzijdige rechtshandeling 10
2.2.2 De eenzijdige rechtshandeling 11
2.2.3 De eenzijdige rechtshandeling 13
2.2.4 Verbintenis, gebondenheid en rechtsplicht 15
2.3 Wettelijke regeling 17
2.3.1 Kwalificatie als eenzijdige rechtshandeling 17
2.3.2 Bepaalbaarheid 17
2.3.3 De verbintenisscheppende eenzijdige rechtshandeling 18
2.3.4 Kwijtschelding en omzetting 19
2.3.5 Onderscheid tussen gerichte en ongerichte eenzijdige rechtshandelingen 20
2.3.6 Nietigheid en vernietigbaarheid van eenzijdige rechtshandelingen 21
2.3.7 Analoge toepassing van de dwalingsregeling op eenzijdige rechtshandelingen 26
2.3.8 Eenzijdige rechtshandelingen onder voorwaarde 28
2.3.9 Eenzijdige rechtshandelingen en vertegenwoordiging 29
2.3.10 Uitoefening van wilsrechten 30
2.4 Voorbeelden 31
2.4.1 Ontbinding 32
2.4.2 Vernietiging 34
2.4.3 Opzegging 36
2.4.3.1 Opzegging van overeenkomsten 36
2.4.3.2 Opzegging van beperkte rechten 41
2.4.4 Herroeping 44
2.4.5 Bevestiging 47
2.4.6 Bekrachtiging 49
2.4.7 Verrekening 53
2.4.8 Volmachtverlening 57
2.4.9 Splitsing in appartementsrechten 61
2.4.10 Besluit van een rechtspersoon 64
2.4.11 Oprichting van een rechtspersoon 69
2.4.12 Aanvaarding of verwerping van een aanbod 75
2.4.13 Aanvaarding of verwerping van een nalatenschap of legaat 76
2.4.14 Ongedaanmaking wettelijke verdeling van de nalatenschap 79
2.4.15 Aanzegging in de zin van art. 3:57 BW 80
2.5 Grensgevallen 81
2.5.1 Ingebrekestelling 81
2.5.2 Betaling ter nakoming van een verbintenis 83
2.5.2.1 Betaling van een geldsom 84
2.5.2.2 Levering 85
2.5.3 Inbezitneming van een res nullius 87
2.5.4 Garantie 87
2.5.5 (Overheids)toezegging 89
2.5.6 Verzet 90
2.5.7 Mededeling van een stil pandrecht of van stille cessie 92
2.5.8 Verklaring derdenbeslag 94
2.5.9 Zekerheidstelling 95
2.5.10 Stuiting van verjaring 95
2.5.11 Aanbieden van stukken ter inschrijving in de registers 96
2.5.12 Verklaring van waardeloosheid 96
2.5.13 Erkenning van een kind 97
2.5.14 Stuiting van een huwelijk 98
2.6 Tot slot 99

Hoofdstuk 3 De eenzijdige rechtshandeling in het Duitse recht 101
3.1 Inleiding 101
3.2 Het einseitiges Rechtsgeschäft als bron van verbintenissen 102
3.2.1 §311 BGB en het spanningsveld tussen Selbstbestimmung en Fremdbestimmung 102
3.2.2 Het tegendeel: de verbintenisscheppende eenzijdige rechtshandeling 105
3.2.2.1 Wilsverklaring en (eenzijdige) rechtshandeling 105
3.2.2.2 Nuancering van §311 BGB 108
3.3 De regeling van eenzijdige rechtshandelingen naar Duits recht 112
3.3.1 Uitleg 113
3.3.2 Verrichten van eenzijdige rechtshandelingen onder voorwaarde 116
3.3.3 Onherroepelijkheid van einseitig-gestaltende Rechtsgeschäfte 118
3.3.4 Eenzijdige rechtshandelingen waarvoor toestemming gegeven moet worden 118
3.3.5 Het verrichten van eenzijdige rechtshandelingen door een vertegenwoordiger 121
3.3.6 Veranderde omstandigheden 122
3.3.7 Tussenconclusie 123
3.4 Voorbeelden 124
3.4.1 Rücktritt (ontbinding) 124
3.4.2 Anfechtung (vernietiging) 124
3.4.3 Kündigung (opzegging) 125
3.4.4 Widerruf (herroeping) van consumentencontracten 125
3.4.5 Widerruf (herroeping) van een schenking 126
3.4.6 Aufrechnung (verrekening) 126
3.4.7 Zurückweisung (afwijzen van een rechtshandeling) 127
3.4.8 Verzicht (afstand van recht) 127
3.4.9 Bestätigung (bekrachtiging) 128
3.4.10 Bestätigung (bevestiging) 129
3.4.11 Zustimmung (toestemming) 130
3.4.12 Uitoefening van een Wahlrecht 132
3.4.13 Wijziging van contract bij veranderde omstandigheden 132
3.4.14 Bestimmung der Leistung (specificatie van prestatie) 133
3.4.15 Schuldübernahme (schuldoverneming) 133
3.4.16 Minderung (prijsvermindering) 133
3.4.17 Goedkeuring of afkeuring bij koop op proef 134
3.4.18 Uitoefenen van een Wiederkaufsrecht 134
3.4.19 Uitoefenen van een Vorkaufsrecht 134
3.4.20 Bevollmachtigung (volmachtverlening) 134
3.4.21 Vertrag zugunsten Dritter (derdenbeding) 136
3.4.22 Auslobung (uitloving) 137
3.4.23 Dereliktion (derelictie) 139
3.4.24 Opgeven van een recht op land 139
3.4.25 Anerkennung (erkenning van vaderschap) 140
3.4.26 Letzwillige Verfügung (uiterste wilsbeschikking) 140
3.4.27 Oprichting van een stichting 141
3.4.28 Oprichting van een eenmans-GmbH 141
3.5 Grensgevallen 141
3.5.1 Aanbod en aanvaarding 141
3.5.2 Erlass (kwijtschelding) 142
3.5.3 Schenkung (schenking) 143
3.5.4 Aneignung (inbezitneming) 145
3.5.5 Omzetten van een natuurlijke verbintenis 145
3.6 Conclusie 145

Hoofdstuk 4 Eenzijdig handelen in het Engelse recht 149
4.1 Inleiding 149
4.2 Obstakels voor de eenzijdige verbintenisscheppende rechtshandeling 150
4.2.1 Bronnen van verbintenissen 150
4.2.2 The doctrine of consideration 152
4.3 Eenzijdig handelen met beoogd rechtsgevolg 155
4.4 Voorbeelden van eenzijdig handelen met beoogd rechtsgevolg 160
4.4.1 Deed poll 160
4.4.2 Trust 165
4.4.3 Termination (ontbinding) 167
4.4.4 Rescission for misrepresentation (vernietiging na misleiding) 168
4.4.5 Affirmation (bevestiging) 170
4.4.6 Variation (wijziging) 170
4.4.7 Consent (toestemming) 171
4.4.8 Gift (schenking) 171
4.4.9 Assignment of choses in action (cessie) 174
4.4.10 Will (testament) 175
4.5 Gratuitous promises versus gratuitous property dispositions 176
4.6 Grensgevallen 178
4.6.1 Promissory estoppel 179
4.6.2 Aanbod en uitloving 180
4.6.3 Documentary credit 180
4.6.4 Notice (kennisgeving) 181
4.6.5 Waiver (afstand) 181
4.6.6 Toekennen van een recht aan een derde 182
4.6.7 Gratuitous performance of services (dienstverlening zonder tegenprestatie) 184
4.6.8 Misrepresentation (misleiding) 185
4.7 Conclusie 185

DEEL II 187

Hoofdstuk 5 Het aanbod 189
5.1 Inleiding 189
5.2 Het aanbod als eenzijdige rechtshandeling 190
5.3 Het openbare aanbod 191
5.3.1 Het openbare aanbod: contradictio in terminis? 191
5.3.2 Het openbare bod op effecten 194
5.4 Herroepelijkheid van het aanbod 195
5.5 Het obligatoire aanbod 199
5.5.1 Verbintenissen voor de aanbieder 199
5.5.1.1 De verbintenis tot gestand doen van het aanbod 199
5.5.1.2 De verbintenis tot het in stand houden van het aangebodene 200
5.5.1.3 De toekomstige verbintenis tot nakoming 200
5.5.2 Vermogensrechten van de geadresseerde 201
5.5.3 Pandrecht, overdracht en beslag 203
5.5.4 Verbintenissen als gevolg van uitloving 207
5.5.5 Het vrijblijvende aanbod 211
5.6 Tot slot 212

Hoofdstuk 6 De 403-verklaring 215
6.1 Inleiding 215
6.2 Inhoud, strekking en reikwijdte 216
6.2.1 Het groepsregime van art. 2:403 BW 216
6.2.2 Einde van de aansprakelijkheid 218
6.3 Kwalificatie 219
6.3.1 De 403-verklaring als verbintenisscheppende eenzijdige rechtshandeling 220
6.3.2 Geen afhankelijk recht 223
6.4 Uitleg 225
6.5 Rol van de redelijkheid en billijkheid 229
6.5.1 De vergeten 403-verklaring 230
6.5.2 De voorwaardelijke 403-verklaring 233
6.5.3 Overige gevallen 234
6.5.3.1 Verzet tegen beëindiging overblijvende aansprakelijkheid 234
6.5.3.2 Intrekking 236
6.6 Tot slot 237

Hoofdstuk 7 De uiterste wilsbeschikking 239
7.1 De verhouding tussen erfrecht en algemeen vermogensrecht 239
7.2 Het eenzijdige karakter van de uiterste wilsbeschikking 243
7.2.1 Soorten uiterste wilsbeschikkingen 243
7.2.2 Aanvaarding en verwerping van uiterste wilsbeschikkingen 249
7.2.2.1 Aanvaarding en verwerping van een nalatenschap 250
7.2.2.2 Aanvaarding en verwerping van een legaat 253
7.2.3 Gericht of ongericht 255
7.3 Kenmerken van de uiterste wilsbeschikking als eenzijdige rechtshandeling 256
7.3.1 Totstandkoming 256
7.3.2 Vormvereisten 257
7.3.3 Herroepelijkheid 259
7.3.4 De uiterste wilsbeschikking als bron van verbintenissen 262
7.3.5 Uitleg 263
7.3.5.1 Een precaire en weerbarstige zaak? 263
7.3.5.2 De functie van uitleg 265
7.3.5.3 Art. 4:46 BW ontleed 265
7.3.5.4 De verhouding tot de Haviltex-norm 269
7.3.6 Rol van de redelijkheid en billijkheid 270
7.3.6.1 Wijziging van legaat 270
7.3.6.2 Last en erfstelling onder voorwaarde 271
7.3.6.3 De aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid bij uiterste wilsbeschikkingen 271
7.3.6.4 De derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid 273
7.3.7 Wilsgebreken 273
7.3.7.1 Misbruik van omstandigheden 273
7.3.7.2 Bedrog en bedreiging 274
7.3.7.3 Dwaling 275
7.3.7.4 De verhouding tussen dwaling, uitleg en redelijkheid en billijkheid 276
7.3.8 Vernietiging van uiterste wilsbeschikkingen 278
7.3.8.1 Door wie? 279
7.3.8.2 Tot wie? 280
7.4 Rechtsvergelijkende beschouwingen 281
7.4.1 Duits recht 281
7.4.2 Engels recht 285
7.5 Tot slot 288

Hoofdstuk 8 Toestemming 291
8.1 Inleiding, afbakening en definitie 291
8.2 Voorbeelden 294
8.3 Kwalificatie 299
8.4 Rechtsgevolgen 301
8.4.1 Toestemming met negatief rechtsgevolg 301
8.4.2 Toestemming met positief rechtsgevolg 303
8.4.3 Verbintenisscheppende rechtshandeling? 303
8.5 Kenmerken van toestemming 304
8.5.1 Totstandkoming 305
8.5.2 Voorwaarden en tegenprestatie 306
8.5.3 Uitleg 307
8.5.4 Redelijkheid en billijkheid 308
8.5.5 Herroepelijkheid 311
8.6 Goederenrechtelijke gevolgen 313
8.6.1 Overdraagbaarheid van een erfpachtrecht 313
8.6.2 Derdenwerking van burenrechtelijke toestemming 314
8.7 Tot slot 317

Hoofdstuk 9 Afstand van recht 319
9.1 Inleiding 319
9.2 Afbakening: rechtsverwerking, opzegging en overdracht 321
9.3 Eenzijdige versus meerzijdige afstand 324
9.3.1 Historische achtergrond 325
9.3.2 Nuancering 327
9.3.3 Afstand door eenzijdige rechtshandeling 330
9.3.4 Afstand door overeenkomst 332
9.4 Ratio van het onderscheid 333
9.4.1 Al dan niet directe vermogensverschuiving 333
9.4.2 Afstand van wilsrechten kan eenzijdig 335
9.4.3 Afstand van processuele bevoegdheden 336
9.5 Tot slot 337

DEEL III 339

Hoofdstuk 10 Een model voor de eenzijdige rechtshandeling 341
10.1 Gerichte en ongerichte eenzijdige rechtshandelingen 341
10.2 De eenzijdige rechtshandeling als bron van verbintenissen 344
10.2.1 Juridische werkelijkheid: eenzijdige rechtshandelingen scheppen verbintenissen 345
10.2.2 De verbintenisscheppende eenzijdige rechtshandeling in het wettelijke systeem 347
10.2.2.1 Het geclausuleerd open stelsel van verbintenissen 347
10.2.2.2 De rechtshandeling als centrale notie 350
10.2.3 Wenselijkheid 352
10.2.3.1 De grondslag van gebondenheid: het samenspel tussen wil, verklaring en vertrouwen 353
10.2.3.2 De eenzijdige rechtshandeling als verbintenisscheppende uitoefening van autonomie 356
10.2.4 De vloeiende overgang tussen eenzijdige rechtshandelingen en eenzijdige overeenkomsten 363
10.3 Totstandkoming en vormvoorschriften 365
10.3.1 Een op rechtsgevolg gerichte wilsverklaring 365
10.3.2 Vormvoorschriften 368
10.4 Uitleg 373
10.5 Herroepelijkheid 379
10.6 Redelijkheid en billijkheid 382
10.6.1 De gedragsnorm van art. 6:2 BW 382
10.6.2 De aanvullende en beperkende werking van art. 6:248 BW 384
10.7 Dwaling 386
10.8 Goederenrechtelijke rechtsgevolgen 390
10.9 Eenzijdige rechtshandelingen onder voorwaarde of tijdsbepaling 392
10.10 Tot slot 395

Summary 397

Bijlage 1 405
Bijlage 2 411

Lijst van verkort aangehaalde literatuur 415
Jurisprudentieregister 451
Trefwoordenregister 463
Wetsartikelenregister 475
Curriculum vitae 485