Organisaties functioneren steeds meer als machines. Alles moet meetbaar, voorspelbaar en efficiënt zijn. Met termen als human resources, optimalisatie, in control zijn en prestatie-indicatoren worden mensen vaak behandeld als tandwielen in een systeem. Die drang naar controle lijkt rationeel, maar ontneemt ruimte voor wat organisaties juist menselijk maakt.
Een nieuw mensbeeld
Walter Breukers en Jaap Godrie pleiten daarom voor een nieuw mensbeeld. Niet de maakbare, hardwerkende werknemer die presteert en zo carrière maakt staat centraal, maar de mens als levend, veranderlijk en relationeel wezen. Hun boodschap is duidelijk: wie organisaties menselijker wil maken, moet beginnen met anders leren kijken naar mensen.
Hun boek Wij zijn geen machines is daarmee een wake-upcall. Het nodigt uit om opnieuw te kijken naar hoe we werken, organiseren en samenleven, en om te durven accepteren én voelen dat we méér zijn dan onze functies, cijfers of systemen. In plaats van gevangen te raken in structuren en logica, pleiten Breukers en Godrie voor ruimte voor ambiguïteit: het grijze gebied tussen zwart en wit, waar interpretatie, context, ethiek en wijsheid een rol spelen. Ook creativiteit en de kwaliteit van menselijke relaties verdienen daarin veel meer aandacht.
Geen blauwdruk, wel inspiratie
Hoewel de auteurs geen concrete blauwdruk bieden voor hoe dit nieuwe denken in organisaties kan worden toegepast, biedt Wij zijn geen machines volop inspiratie. Het zet aan tot nadenken over hoe het anders kan met meer vertrouwen en menselijkheid.
Zo stel ik mij na het lezen van dit boek in grote lijnen een organisatie voor die begint bij het herijken van doelen en waarden. Niet enkel gebaseerd op winst, prestaties die met bonussen worden beloond en economische groei, maar op gedeelde waarden die voortkomen uit datgene waar de organisatie voor staat. Een bestuur en management dat het voorbeeld geeft en ruimte biedt voor vertrouwen en professionele oordeelskracht, ongeacht hiërarchische lagen. Waar verhalen en ervaringen minstens zo belangrijk zijn als cijfers. En waar generaties en disciplines elkaar ontmoeten, omdat vernieuwing juist ontstaat als perspectieven verschillen en soms zelfs schuren.
Praktische wijsheid
Verder krijgt in mijn denkbeeldige organisatie praktische wijsheid een belangrijke plek. Dat is het vermogen om in complexe situaties het juiste te doen, niet omdat er een regel voor is, maar omdat je (levens)ervaring, moreel kompas en empathie gebruikt. Naarmate mensen ergens langer werken, en dus meer (levens)ervaring opdoen, groeit dat innerlijke kompas, gevoed door doorleefde ervaringen (phronesis).
Die bron van wijsheid wordt in veel organisaties nog te weinig erkend en benut, waardoor vaak dezelfde wielen meerdere keren worden uitgevonden. Een menselijke organisatie leert continu. Ze werkt in korte cycli van experimenteren en reflecteren, ontregelt waar het kan, en schrapt overbodige regels en formulieren. Er wordt gesproken in menselijke taal, zoals je ook thuis praat aan de keukentafel, in plaats van in managementjargon.
Besluiten worden genomen met ruimte voor verbeelding en tegenspraak. Technologie dient daarbij niet om mensen te vervangen, maar om hen te versterken. Alles wat een organisatie doet, moet uitlegbaar, eerlijk en corrigeerbaar zijn. Handelswijzen en resultaten moeten in de eerste plaats deugen, ook als juridische afspraken, protocollen of regels soms iets anders zeggen. Enfin, dit zijn enkele hoopvolle ideeën die bij mij opkwamen tijdens het lezen. Ik nodig je uit om je eigen ideeën te vormen zodra je Wij zijn geen machines hebt gelezen, en ze vooral verder te brengen in de organisatie(s) waar je voor werkt.
uitnodiging tot herbezinning
Wij zijn geen machines is, zoals gezegd, geen handleiding maar een uitnodiging om na te denken over de rol van de mens in organisaties. Het vraagt om leiders die niet alleen efficiënt willen zijn, maar ook wijs. Leiders die begrijpen dat de toekomst van hun organisatie niet ligt in systemen en controle, maar in autonomie, gedeelde waarden en de menselijke maat.
Over Nico de Leeuw
Nico de Leeuw is auteur en behalve communicatie-adviseur ook actief blogger, spreker en gastdocent. Van origine is hij journalist en was hij actief als tv-programmamaker bij tv-omroepen. Na een overstap werkte hij als communicatieadviseur en woordvoerder bij diverse publieke organisaties als strategisch communicatie- en mediaspecialist en woordvoerder.