De spreeuwenzwerm - ‘Een waardevolle tussenstop’

Wie ooit een spreeuwenzwerm heeft gezien, weet hoe fascinerend dat is: honderden vogels die synchroon bewegen, zonder aansturing, zonder botsingen – en toch als één geheel. In De spreeuwenzwerm gebruikt Patricia Braat deze natuurmetafoor als lens om naar organisatieverandering te kijken. Een mooi vertrekpunt, dat uitnodigt tot anders denken over hoe verandering tot stand komt.

Verandering ontstaat

Braat schrijft beeldend en toegankelijk, in korte hoofdstukken die telkens beginnen met een observatie uit de natuur, gevolgd door een vertaalslag naar organisaties. Haar centrale boodschap: verandering is niet iets wat je oplegt, maar iets wat ontstaat – wanneer mensen in verbinding met elkaar reageren op wat zich aandient. Zoals spreeuwen zich afstemmen op hun directe buren, zo zouden mensen in organisaties dat ook moeten doen.

Zeven lessen

In zeven lessen werkt ze dit gedachtegoed uit. Thema’s als goed waarnemen, het bewust maken van onbewuste patronen, omgaan met weerstand en inspireren komen aan bod. Ze verbindt deze aan praktijkvoorbeelden – vaak uit de zorg of de overheid, maar universeel toepasbaar. Vooral het idee dat niet alles vooraf planbaar is, maar dat het organiseren van condities belangrijker is dan het ontwerpen van blauwdrukken, is een herkenbaar en relevant uitgangspunt. Verandering heeft nu eenmaal meer kans van slagen als die van binnenuit komt, vanuit de mensen zelf.

krachtige metafoor

Toch moet gezegd: voor wie al langer met veranderprocessen bezig is, bevat het boek weinig écht nieuwe inzichten. Veel van de lessen zijn in andere vormen al bekend binnen de veranderkunde – denk aan systemisch werken, adaptief organiseren of het werken met informele netwerken (‘coalition of the willing’). De metafoor van de spreeuwenzwerm is verfrissend, maar de vertaling naar de praktijk oogt soms wat gekunsteld. Je zou kunnen zeggen dat het boek vooral bestaand gedachtegoed opnieuw inkleurt met een krachtige metafoor.

intuïtie

Toch waren er voor mij enkele eye-openers, of zaken waar ik niet eerder zo bij had stilgestaan. Zo gaat Braat in op energiemanagement en stelt ze dat we drie intelligenties hebben: hoofd (kennis, feiten), hart (normen, waarden) en buik (combinatie van beide, intuïtie). We werken vooral met ons hoofd en veel minder met onze buik – dat wordt al snel als ‘zweverig’ gezien. Terwijl intuïtie vaak verrassend trefzeker is.

Ook het inzicht dat rigide planningen niet altijd werken, raakte me. Soms is het beter om te kiezen voor een aanpak waarin leren, experimenteren en bijsturen centraal staan. Dat staat vaak haaks op de verwachtingen binnen organisaties, waar tijdspaden en meetbare resultaten leidend zijn.

vier rollen

Braat maakt onderscheid tussen vier rollen in het speelveld: bondgenoot, samenwerkingspartner, tegenstander en vijand. Elke rol vraagt om een andere benadering en mate van aandacht. Een samenwerkingspartner is positief, maar heeft eigen belangen. Een vijand kun je beter negeren – steek daar geen energie in.

Dan is er het onderwerp weerstand. Volgens Braat moet je weerstand niet proberen te doorbreken, maar juist omarmen – het helpt je verder. Maar daarvoor moet je eerst begrijpen waar de weerstand vandaan komt. Vaak ligt de oorzaak in de onderstroom. Ze maakt hierbij onderscheid tussen waarden en overtuigingen: als je aan iemands waarden komt, wek je automatisch weerstand op.

Interessant vond ik ook de tweedeling die Braat maakt tussen mensen die doelen willen bereiken en mensen die problemen willen vermijden. Juist die laatste groep laat vaak weerstand zien.

smeermiddel

Les 7 gaat over inspireren en geïnspireerd worden. Volgens Braat is dat het ultieme smeermiddel om verandering in gang te zetten – en daarin heeft ze natuurlijk gelijk: je laat je makkelijker meenemen door een inspirerend verhaal of toekomstbeeld.

Al met al is De spreeuwenzwerm naar mijn mening vooral geschikt als inspiratiebron of herbevestiging van wat je al wist, eerder dan als vernieuwende aanpak. Voor beginnende veranderaars of teams die behoefte hebben aan een laagdrempelige introductie in het denken over verandering kan het zeker waardevol zijn. Maar wie op zoek is naar nieuwe methodieken of concrete handvatten, zal wat sneller uitgekeken raken.

De spreeuwenzwerm is een prettig leesbaar boek dat verandering benadert als een natuurlijk fenomeen, waarin verbinding, afstemming en beweging centraal staan. De kracht zit in de eenvoud en de beeldspraak – minder in de vernieuwende inhoud. Voor wie even afstand wil nemen van modellen en plannen, en met frisse ogen wil kijken naar groepsdynamiek, is het een waardevolle tussenstop.